Tarix və Arxeologiya departamentinin təməli Xəzər Universitetinin daxilində 1993-cü ilin iyun ayında Humanitar və Sosial elmlər fakültəsi ilə birgə qoyulmuşdur. Departamentin fəaliyyətləri akademik və elmi presinsiplərə əsaslanmaqdadır. Bu prinsiplər istiqamətində aparılan tədqiqat və tədris çalışmaları, departamentin birinci vəzifəsi olaraq qəbul edilmişdir.

2007-ci ilə qədər Tarix departamenti adı ilə fəaliyyət göstərmiş, bu tarixdən sonra isə Tarix və Arxeologiya departamenti adı ilə çalışmalarına və araşdırmalarına devam etmişdir.

2010-cu ildə Təhsil fakültəsində və Tarix və Arxeologiya departamentində Tarix və Coğrafiya müəllimliyi, 2013-cü ildə isə Tarix müəllimliyi ixtisası açılmışdır.

Departamentə 1993-2019-cu illər arasında Dos. Roza Arazova, 2019-2021-ci illər arasında isə koordinator vəzifəsində Orxan Zamanov rəhbərlik etmişdir.

2021-ci ilin sentyabr ayından isə departament rəhbərliyi vəzifəsini t.ü.f.d. Telman Quliyev Nüsrətoğlu yerinə yetirməkdədir.

Hal-hazırda Tarix müəllimliyi və Tarix və Coğrafiya müəllimliyi olmaq üzrə iki ayrı ixtisasın tədris olunduğu departament, bundan başqa müxtəlif fakultə və ixtisaslardan olan tələbələrə də Azərbaycan tarixi fənnini tədris edir.

Departament tərəfindən ixtisas tələbələrinə Dünya məktəbində praktika və təcrübə keçmək üçün şərait yaradılıb.

Departamentin daxilində 1999-cu ildən etibarən ildə iki nömrə olmaq şərti ilə Azərbaycan Arxeologiyası jurnalı nəşr olunmaqdadır. Bu jurnal, post-Sovet məkanındakı ilk arxeologiya jurnalı olmaqla fərqlənir və hal-hazırda Ali Attestasiya Komissiyası siyahısına daxildir.